Sporcularda Tükenmişlik ve Stres

İş dünyası git gide daha talepkar hale geldiği için tükenmişlik ve stres artık daha yaygın görülmekte. Tükenmişlik genellikle psikolojik ihtiyaçlar ve temel yaşam koşulları gibi pek çok değişkene bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Sporcularda tükenmişlik ve stres de temel ihtiyaçların göz ardı edilmesi ve aşırı rekabete maruz kalmak gibi pek çok durumdan kaynaklanabilir.

Spor dünyasında hem fiziksel hem de zihinsel baskı çok büyüktür. Örneğin, beklentileri karşılamak ve kendini geliştirmek için çok zaman ve emek veren bir sporcuyu düşünelim. Eğer bu fedakarlıklar karşılığında bir başarı elde edemezse, psikolojik olarak güçlü kalmakta zorlanacaktır. Peki sporcularda tükenmişlik ve stres olmaması için ya da olduğu durumda bunlardan kurtulmak için neler yapılabilir?

Tükenmişlik nedir?

Tükenmişlik, bir insanın uzun süre strese maruz kalması sonucunda meydana gelir. Günlük hayat çok stresli olduğunda, sürekli tetikte olmak ve sorumluluk taşımak, kronik yorgunluk, yetersizlik ve rahatsızlık gibi durumlara sebep olur. Peki bu durum neden ciddidir?

Bu hastalığa benzer duygusal dengesizlik durumu, kişinin kişisel ve iş ilişkilerini doğrudan etkiler. Bunun sonucunda da kişi, geri çekilme, izolasyon ve inkar yollarına gidebilir. Bu olumsuz belirtiler döngüsünün farklı seviyelerde doğrudan sonuçları olur:

• Psikosomatik: baş ağrısı, düzensiz uyku ve mide rahatsızlıkları gibi fiziksel belirtiler.
• Davranışsal: diğer insanlarla yaşanan sorunlar, öfke patlamaları ve kendini insanlardan geri çekme.
• Duygusal: arkadaş gruplarından uzaklaşma, anksiyete ve iş performansında düşüş.
• Savunmacı tavır: durumu inkar etme ve duygu değişimleri.

Sporcularda tükenmişlik ve stres

Sporcular, yüksek taleplere ve pek çok engele alışıktır. Ayrıca, spor dünyası çok rekabetçi bir ortamdır. Bu rekabet rakiplerle olabileceği gibi takım arkadaşlarıyla da olabilir.

Pek çok durumda, sporcular için tek önemli olan şey, o spor dalında en iyi olmak gibi görünür ve bunu yapmak için arkadaşları, aileyi ve boş zaman aktivitelerini bir kenara bırakmaları gerekir. Hatta bazen bunu yapmak bile yeterli değildir. Sporcuların çok az bir kısmının seçtiği spor dalı sayesinde yaşamını idame ettirmesi bunun önemli bir göstergesidir.

“Futbolun çok önemli olduğu Uruguay’da, futbol oynayan çocuklardan yalnızca yüzde 0.16’sı profesyonel seviyede oynayabilmektedir. Yani yüzde 99’undan fazlası başarısızlıkla sonuçlanır. Fakat her çocuğa eşit davranıp onu topluma sağlıklı bir şekilde kazandırmak için çalışmamız çok önemlidir.”

– Oscar W. Tabárez

Temel psikolojik ihtiyaçlar

Sporcularda tükenmişlik ve stres ile ilişkili olarak bazı temel psikolojik ihtiyaçların eksik kaldığı gözlemlenmiştir. Bunlar:

• Yeterlik: kişinin performans ve becerileri ile alakalı yeterli ve takdir edilmiş hissetmesi
• Otonomi (bağımsızlık): kişinin başka bir kişi ya da durumdan bağımsız karar verme, kendi kendini ve işini yönetebilme yetisi
• İlişkiler: kişinin yakın çevresiyle kurduğu ilişkilerden tatmin hissetmesi

Yukarıdaki noktalardan herhangi birindeki eksikliğin tükenmişlikle sonuçlanabileceği yapılan çalışmalarda görülmüştür. Bu noktalarla alakalı negatif etkiler, kötü ilişkiler, otonomi eksikliği gibi durumlar fiziksel ve zihinsel strese yol açmaktadır. Bu gibi durumlarda sporcuların tekrarlayan sakatlıklar yaşadığı ya da antrenmanlardan olabildiğince çabuk ayrılmaya çalıştığı gözlemlenmiştir.

Sporcularda tükenmişlik ve stres: Organizasyonların yapabilecekleri

Sporcularda tükenmişliği etkileyen bir diğer nokta da organizasyona ait faktörlerdir. Sporcunun ait olduğu organizasyon ona ne kadar iyi bir altyapı sağlar destek gösterirse, tükenmişlik oranları da o kadar düşmektedir. Altyapı konusunda eksikliği olan spor kulüplerindeki sporcular daha fazla fiziksel sorun yaşamakta ve daha az gelişim göstermektedir.

Sporcusuna ticari bir iş gibi bakan ve davranan kulüplerdeki sporcuların tükenmişlik yaşama oranı daha fazladır. Uruguaylı koç Oscar W. Tabárez’in de bahsettiği gibi, bu spor dalından bir geçim sağlama oranı oldukça düşük olduğu için sporcuların bunun dışında bir hayat olabileceğini de içselleştirmesi önemlidir. Bunun için organizasyonun sporcuya eğitim ve psikolojik destek sunması, tükenmişlik oranlarının da düşmesini sağlayacaktır.

Tükenmişlikte koçun rolü

Koç, herhangi bir spor takımının en önemli parçalarından biridir. Fiziksel aktiviteden sorumludur, kuralları ve hedefleri belirler ve ceza ve ödüllere karar verir. Ayrıca, birlikte çalıştıkları sporcular için koçları bir rol modeldir. Tüm bu sebeplerden dolayı, koçun sporcuların temel psikolojik ihtiyaçları üzerinde özel bir etkisi vardır.

Koçluk stili ve tükenmişlik arasındaki ilişki

Bazı liderlik stilleri ile tükenmişlik arasında ilişki vardır. Bu konudaki temel belirleyicilerden bazıları şunlardır:

• Algılanan liderlik becerisi: Bir sporcu, koçunun liderlik becerilerinin iyi olduğuna inanıyorsa tükenmişlik seviyesi düşük olacaktır.
• Koçluk stili: koçluk stili, sporcunun temel psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması ya da yetersiz karşılanması konusunda çok belirleyicidir.
• İçsel ilişkiler: eğer koç doğru bir ortam sağlayamıyorsa zorbalık ve rahatsız edici davranışlar ortaya çıkar ve bu da tükenmişliğe yol açar.

Sporcularda tükenmişlik ve stres nasıl tespit edilir?

Tükenmişlikle alakalı pek çok semptom bulunsa da bunları üç ana alanda toplamak mümkündür. Sporcuda bu özellikler varsa tükenmişlik ortaya çıkabilir:

• Duygusal bitkinlik: kişi duyarsız, görünür şekilde yorgun ve sorunlarını dile getiremeyecek bir halde ise.
• Kendisi ve çevresiyle bağının kaybolması: kişi eskisiyle aynı görünmüyor, başkalarıyla bağ kurmak ve spor hakkında daha umursamaz davranıyorsa.
• Başarı oranının düşmesi: kişinin performansında ve dolaylı olarak öz güveninde düşüş varsa.

Yukarıda bahsettiğimiz durumlar, sporu profesyonel olarak yapan birine hiç yabancı gelmeyecektir. Bu durumların sporcuda yerleşmesini önlemek için hızlı ve etkili çözümler uygulanmalıdır. Bu noktada ilk adım, stresin kaynağını belirlemek ve gereken desteği sağlamaktır.

Koç ya da diğer spor uzmanları, durumu eski haline çevirmek için ellerindeki tüm imkanları kullanmalıdır. Sporcunun ailesiyle görüşmek, bir uzmana danışmasını önermek ve alışkanlıklarını değiştirmeye onu teşvik etmek olası çözümler arasında yer alabilir.